ΔΥΟ ΟΡΑΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Ο φημισμένος Γερμανός συνθέτης Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809 – 1847) υπήρξε προτεστάντης, με εβραϊκές ρίζες. Λόγω, λοιπόν, αυτής της διπλής θρησκευτικής του ταυτότητας, κάποια ειδικά βιβλικά θέματα καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της μουσικής του. Δύσκολα όμως θα μπορούσε κανείς να κάνει λόγο για θρησκευτική μουσική με την έννοια που αυτή έχει στους προγενέστερους συνθέτες. Είτε με τα δύο σημαντικά ορατόριά του, "Άγιος Παύλος" (1836) και "Ηλίας" (1846), τα μόνα ορατόρια που μπόρεσαν να φθάσουν στο επίπεδο της Δημιουργίας και των Εποχών του Χάυδν, είτε με τους εξαίρετους Ψαλμούς του, ο Μέντελσον θέτει νέες προδιαγραφές στη χρήση θρησκευτικών θεμάτων στη μουσική, που αναπτύσσονται με έντονα ρομαντικό τρόπο, μα δεν έχουν κανένα λειτουργικό αντίκρισμα. Για να τα γράψει μελέτησε θεολογία, ξεκινώντας από την «Ιστορία του πρώιμου Χριστιανισμού» του Γκφέρερ. Η επιτυχία του Αγίου Παύλου (έργο 36, για σολίστ, χορωδία και ορχήστρα) ήταν τέτοια ώστε μέσα σε διάστημα 18 μηνών παρουσιάστηκε 50 φορές σε μικρές και μεγάλες γερμανικές πόλεις, ενώ σχετικά σύντομα ακολούθησαν και συναυλίες σε Ευρώπη και Αμερική. Ο Φερδινάνδος Γκότχελφ Χαντ στην «Αισθητική της Μουσικής» το 1837 το χαρακτήρισε ως «κορυφαίο έργο της εποχής».

Το λιμπρέτο βασίζεται στην Βίβλο και κυρίως στις Πράξεις των Αποστόλων.

Η σύνθεση της μουσικής ξεκίνησε το 1834, ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 1836 και ένα μήνα μετά, στις 22 Μαϊου, το έργο έκανε πρεμιέρα στο Μουσικό Φεστιβάλ του Κάτω Ρήνου στο Ντίσελντορφ. Η αγγλική πρεμιέρα έγινε στο Λίβερπουλ στις 3 Οκτωβρίου 1836, σε μετάφραση από τον φίλο του Mendelssohn, Karl Klingermann.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του Mendelssohn, ο "Άγιος Παύλος" ήταν, όπως είπαμε, ένα δημοφιλές και συχνά εκτελεσμένο έργο. Ωστόσο, σε σύγκριση με τα σπουδαία, επίσης, ορατόρια, τον Μεσσία του Χαίντελ, του Χριστουγεννιάτικο και τα κατά Ματθαίον Πάθη του Μπαχ ή ακόμα και το άλλο ορατόριο του συνθέτη, ο "Ηλίας", το ορατόριο για τον Παύλο δεν κατάφερε να διατηρήσει τη θέση του στο χορωδιακό ρεπερτόριο και τώρα σπάνια παρουσιάζεται στο σύνολό του.

Πέτρου Πετρίδη (1892 – 1977): "Άγιος Παύλος".

Ένα ορατόριο του σημαντικού αυτού συνθέτη της Εθνικής Μουσικής Σχολής.

Του γεννημένου στη Νίγδη της Καππαδοκίας, του νεαρού σπουδαστή μουσικής στην Κωνσταντινούπολη, του εθελοντή στους Βαλκανικούς πολέμους, του διευθυντή του Γραφείου Τύπου της Ελληνικής Πρεσβείας στο Λονδίνο, του καθηγητή νεοελληνικής γλώσσας στη Σορβόνη, του αντεπιστέλλοντος μέλους της Γαλλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών, του τακτικού μέλους της Ακαδημίας Αθηνών, του τιμηθέντος με τον Γαλλικό ταξιάρχη Γραμμάτων και Τεχνών.

Ο "Άγιος Παύλος" του Πέτρου Πετρίδη είναι ένα ορατόριο σε κείμενο του συνθέτη, βασισμένο στα Ευαγγέλια, στις Πράξεις των Αποστόλων και στις Επιστολές του Αποστόλου Παύλου, σε δύο μέρη, για αφηγητή, σολίστ, χορωδία και ορχήστρα. Παρουσιάστηκε στο Ηρώδειο πριν 68 χρόνια, στις 29 Ιουνίου 1951, με αφορμή τον εορτασμό της 1900ής επετείου από την άφιξη του Αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα.

«Εις πλάτος εμπνεύσεως, δύναμιν εκφράσεως, βάθος ιδεών, παραστατικότητα εικόνων, η δημιουργία του Πετρίδη είναι ανταξία του μεγαλειώδους θέματος και ανταπεκρίθη απολύτως στην οικουμενική σπουδαιότητα της μεγάλης χριστιανικής επετείου», έγραφε στις 6 Ιουλίου 1951 ο μουσικοκριτικός Μίνως Δούνιας, ο οποίος κλείνει το σημείωμά του ως εξής: «Ο Πετρίδης εδίδαξε και διηύθυνε ο ίδιος το έργον του με την στοργή και την μαεστρία που δεν ήταν βέβαια δυνατόν να περιμένη από άλλους. Έχω ακόμη ζωηρή την ανάμνηση των δύο εκτελέσεων που παρηκολούθησα με πραγματική συγκίνηση. Μία εντύπωσις κυριαρχεί, η εντύπωσις ενός έργου όπου η ισχυρή διάνοια, η καθαρή συνείδησις και η αστείρευτη έμπνευσις του συνθέτου εδημιούργησαν το πρώτο Ευρωπαϊκής σημασίας Ελληνικό ορατόριο. Πίσω από την περίτεχνη πολυμορφία των εναλλασσομένων εικόνων διαφαίνεται η συνοχή των αρχιτεκτονικών αναλογιών και η ενότης της ψυχικής προσφοράς. Πνεύμα πραότητος και διάπυρης εγκαρδιότητος αναβλύζει από τις σελίδες αυτής της δημιουργίας. Είναι σαν να πλανάται ανάμεσα στους απόκοσμους φθόγγους της αόρατη η μορφή του μάρτυρος Αποστόλου».
Το ενδιαφέρον είναι ότι ο "Αγιος Παύλος" παίχτηκε και στο Παρίσι! Στις 15 Δεκεμβρίου 1964.
Σύμφωνα με την εφημερίδα "Η Καθημερινή" (15-11-1964):
"Ανεχώρησεν αεροπορικώς διά Παρισίους ο ακαδημαϊκός μουσουργός κ. Πέτρος Πετρίδης, διά να επιληφθή των τελευταίων δοκιμών και της εκτελέσεως του βυζαντινού ορατορίου «Αγιος Παύλος». Η συναυλία θα φέρη οικουμενικόν χαρακτήρα, θα γίνη δε εις την αίθουσαν Πλεϋέλ την 15ην Δεκεμβρίου. Συμπράττουν η διάσημος παρισινή χορωδία Ελιζαμπέτ Μπρασσέρ και η συμφωνική ορχήστρα Λαμουρέ."
Στην Ελλάδα το έργο ανέβασαν αργότερα οι μαέστροι Βύρων Κολάσης (1975) και Βύρων Φιδετζής (2004).
Παραθέτουμε στη συνέχεια το πρόγραμμα της πρώτης παρουσίασης του έργου, αλλά και την κριτική του Δ. Α. Χαμουδόπουλου, η οποία δημοσιεύτηκε στη "Νέα Εστία" (τεύχ. 942, 1951).

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΩΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΟΡΑΤΟΡΙΟΥ ΠΕΤΡΙΔΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ by Panagiotis Andriopoulos on Scribd